Rośliny sadzone na grobach – znaczenie symboliczne

Kiedyś na grobach nie sadzono przypadkowych, modnych roślin. Po ich doborze rozpoznawano stan  cywilny, wiek i okoliczności śmierci zmarłego, a nawet czy rodzina jest pogodzona ze stratą bliskiej osoby.

Tematem roślin symbolicznych na grobach zainteresowałam się wiele lat temu, bo na grobie mojego pradziadka rośnie ogromna brzoza. Dlaczego? W przekazach rodzinnych najczęściej padało stwierdzenie: „By wiecznie o nim pamiętano”. Okazuje się, że brzoza ma znaczenie symboliczne. Dlatego była i jest sadzona na cmentarzach. Podobnie jak wiele innych roślin.

Warto do tej tradycji wrócić. Rośliny są trwalsze niż kamienne pomniki i sztuczne kwiaty.

Barwinek pospolity (Vinca minor)

Był kiedyś uważany za roślinę, która może sprawiać cuda. To także symbol wieczności oraz wierności. Miał chronić od złych duchów i czarownic. Barwinek jest niski, zimozielony i bardzo ładnie prezentuje się na grobach (także bez podlewania).

Barwinek jest zawsze zielony. Kwitnie w maju.

-----------------------------------------------------------

Bluszcz pospolity (Hedera helix)

 To symbol wierności. Dlatego był sadzony na grobach mężów lub żon przez wdowy lub wdowców. Bluszcz rosnący na grobie jest znakiem wiecznej miłości. Dzięki temu zwyczajowi, do dziś na cmentarzach można spotkać bardzo stare, kwitnące bluszcze.

Bluszcz to symbol wierności. Kwitnące egzemplarze można zobaczyć na starych cmentarzach. 

-----------------------------------------------------------

Brzoza (Betula)

Jest symbolem wieczności i mądrości. Zwiastuje także nadzieję, wiosnę, odradzanie życia, przejście do innego świata. Sadzono ją często na grobach tych, którzy odeszli nagle z powodu choroby lub wojny. Często byli to mężczyźni w sile wieku.

Brzoza na cmentarzu prawosławnym.

-----------------------------------------------------------

Bukszpan wiecznie zielony (Buxus sempervirens)

Od wieków jest uważany za roślinę magiczną, chroniącą od złego. Sadzono go także na grobach, by ochraniał zmarłych od sił diabelskich, zwłaszcza tych, którzy odeszli nagle. Do dziś bukszpany są bardzo często sadzone na cmentarzach, choć ich znaczenie symboliczne jest mało znane.

Bukszpanom przypisuje się moc ochrony zmarłych przed złymi mocami.

----------------------------------------------------------

Cis (Taxus)

Towarzyszył konduktowi pogrzebowemu. Igły, sypane na jego drogę, uważano za coś w rodzaju klucza, który otwierał zmarłemu drzwi do wieczności, ale jednocześnie zamykał świat doczesny. Dusza tak pożegnanego zmarłego nie mogła wrócić do żywych.

Cisy uważano kiedyś za rodzaj klucza między światami zmarłych i żywych.

---------------------------------------------------------

Dąb (Quercus)

Od wieków to drzewo święte. Dąb sadzony na cmentarzach przypominał o wieczności i trwaniu życia. Był rodzajem żywego pomnika bardziej trwałego niż z kamienia.

Stare dęby na cmentarzach to obecnie rzadkość, bo to drzewa bardzo duże.

---------------------------------------------------------

Dziki bez czarny (Sambucus nigra)

Nie sadzono go na grobach lecz przy ogrodzeniach cmentarzy. Kijkiem z czarnego bzu brano miarę na trumny. Wodę z obmycia zmarłego trzeba było wylać pod ten krzew. Z jego gałązek były robione daszki na nagrobnych krzyżach. Dziki bez czarny chronił przed złymi mocami.

Z drewna dzikiego bzu czarnego robiono kiedyś daszki na krzyżach nagrobnych.

--------------------------------------------------------

Jałowiec pospolity (Juniperus communis)

Przez wieki jałowcom przypisywano funkcję ochronną przed wszelkim złem. Sadzono je także na cmentarzach, ale niekoniecznie na grobach. Miały sprawiać, że pokutujące dusze nie mogły wyjść poza cmentarz.

Jałowiec często sadzono przy ogrodzeniu cmentarza. Miał chronić przed wychodzeniem dusz pokutujących poza jego granice.

-------------------------------------------------------

Jarzębina (Sorbus aucuparia)

Kiedyś sadzono ją na kościelnych  dziedzińcach i przy wejściach na cmentarz. Jarzębina miała zatrzymać dusze zmarłych, by nie przechodziły do świata żywych.
Jarzębiny sadzono także przy domach (często w rzędzie). Wierzono, że odstrasza złe moce.

Jarzębinie przypisywano moc odpędzania duchów i złych mocy. Sadzono ją przy bramach na cmentarz, a nie na grobach.

-------------------------------------------------------

Kalina koralowa (Viburnum opulus)

Gdy kalina rosła na grobie, to był znak że jest w nim pochowana panna na wydaniu. Wśród jej wielu ludowych nazw jest m.in. dziewczyna i smutek. Kalina symbolizowała czystość i właśnie smutek. Zarówno kwiaty, jak i owoce kaliny rosnące na grobie dziewczyny były nietykalne.

Kalina koralowa, jeśli była sadzona na cmentarzu, to wyłącznie na grobie panny na wydaniu.

-------------------------------------------------------

Konwalia (Convallaria majalis)

Kiedyś była znakiem rozpoznawczym lekarzy. Konwalie domalowywano im na portretach i sadzono na ich grobach. Z biegiem czasu konwalie zaczęły symbolizować ból po stracie bliskiej osoby. To kwiat-prezent, by nie zapomnieć, a jednocześnie symbol pogodzenia z losem.

Konwalia to m.in. symbol pogodzenia z losem.

-------------------------------------------------------

Lilia (Lilium)

Jest symbolem chrześcijaństwa i zmartwychwstania. Uważana była za odważnik dobra na wadze ludzkich grzechów. Kiedyś na cmentarzach sadzono lilie białe, by podkreślić zasługi zmarłego. Dziś także inne, które są często mniej kłopotliwe w uprawie.

Lilie sadzono na grobach osób, które odeszły po uporządkowaniu swoich ziemskich spraw.

-------------------------------------------------------

Narcyz (Narcissus)

Kwiat z pogranicza śmierci i życia. Jego symbolika znana była już w starożytności, gdy zmarłym zakładano na głowy wieńce z narcyzów. Narcyz jednocześnie daje nadzieję, że życie zawsze zwycięża śmierć.

Narcyz to kwiat nadziei i odradzania się życia.

-------------------------------------------------------

Śnieguliczka biała (Symphoricarpos albus)

Z jej białych owoców układa się – na przełomie października i listopada - krzyże na grobach ziemnych (bez kamiennych pomników). Zwyczaj jest dość nowy, prawdopodobnie z połowy XX wieku. Nie ma znaczenia symbolicznego. Białe owoce są po prostu dekoracją, znakiem pamięci.

Przyroda zafundowała niespodziankę: nasiona z owoców śnieguliczki, użytych do dekoracji, czasem kiełkowały. Dlatego stare groby są często zarośnięte przez śnieguliczki, mimo że nikt je tam nie sadził.

Z owoców śnieguliczki białej bywają układane krzyże na grobach ziemnych. 

-------------------------------------------------------

Tulipan (Tulipa)

Symbolizuje pamięć. Tulipan to kwiat, który się co roku odradza. Na groby polecam tulipany w czarnych kolorach. Wyglądają niesamowicie, jak nie z tej ziemi. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, by wybrać inne barwy, np. białą czy czerwoną.

Znanych jest około 300 odmian czarnych tulipanów. Jeden z nich to Queen of Night.

Warto wiedzieć

Po I wojnie światowej, gdy Polska odzyskała niepodległość, na grobach poległych żołnierzy sadzono drzewa, by ich upamiętnić. To była taka wielka akcja społeczna.

Bardzo spodobał mi się pomysł pszczelarzy z tamtych czasów, by sadzić drzewa miododajne, np. akcje, kasztany, lipy. Oto cytat z książki „12 miesięcy w pasiece” Stefana Rohrenschefa z 1919 roku:

„Drzewa te piękne będą żywymi pomnikami dla poległych swoich i obcych, którzy z dalekich nieraz krajów tu przyszli i śmierć znaleźli. Niech te drzewa kołyszą ich niejako do snu, niech roznoszą woń zdrową, a pszczółki zbierające nektar, niechaj im grają niejako marsz pogrzebowy”.